Vlaams minister Bert Anciaux koopt Antifonarium Tsgrooten voor Vlaamse Kunstcollectie.

Op 1 februari 2008 verwierf Bert Anciaux, Vlaams minister van Cultuur, het Antifonarium van Tongerlo, ook wel bekend als het Antifonarium Tsgrooten, voor de Collectie Vlaanderen. Het gaat om een bijzonder rijkelijk geïllustreerd koorboek dat door abt Antonius Tsgrooten in 1522 bij scribent Franciscus Van Weert, werkzaam in de abdij van Averbode, werd besteld. Het gregoriaanse koorboek is een belangrijk stuk muzikaal erfgoed uit de late middeleeuwen en werd door de Vlaamse minister van Cultuur aankocht als sleutelwerk in het kader van zijn topstukkenbeleid. Anciaux maakte hiervoor 400.000 euro vrij, een billijke prijs voor dit handschrift dat op internationale veilingen steevast veel meer zou opbrengen. Het Antifonarium was al jaren in het bezit van de familie de Merode en wordt nu door de Vlaamse Gemeenschap in bruikleen gegeven aan de Vlaamse Erfgoedbibliotheek. De eerstkomende jaren blijft het in de Gentse Boekentoren voor verder onderzoek. “Ik ben echt blij dat dit uiterst zeldzame stuk muzikaal erfgoed in Vlaanderen zal blijven, en dankzij de erfgoedbibliotheek van de Universiteit Gent, die het 337 pagina tellende handschrift in minder dan een week tijd digitaliseerde, is het vanaf vandaag voor iedereen consulteerbaar” aldus een opgetogen minister Anciaux. Wie surft naar www.antifonarium-tsgrooten.be kan meteen ook de fragmenten uit het boek beluisteren die het ensemble Psallentestijdens de persvoorstelling inzong.

Een sleutelwerk voor de Vlaamse Collectie

Naast onmiskenbare artistieke kwaliteiten heeft dit handschrift ook een bijzondere waarde voor het collectieve geheugen, daar het een getuige is van het rijke religieuze muziekleven in de Zuidelijke Nederlanden van de 15e en 16e eeuw. Tot hiertoe werden nog geen muziekdragers uit het premonstratenzermilieu (= norbertijnenmilieu) beschermd door het Topstukkendecreet. Het muzikale erfgoed uit de late middeleeuwen geniet van een steeds toenemende belangstelling. Getuige daarvan zijn de vele muziekfestivals, die muziek uit de late middeleeuwen en de renaissance (‘Vlaamse polyfonisten’) brengen, wereldlijk zowel als kerkelijk.

Het Antifonarium heeft eveneens een schakelfunctie, omdat de noten – op sommige plaatsen ook de tekst – aangepast werden. We kennen de precieze datum van het ontstaan van het handschrift (1522) en kunnen daardoor de muzikale adaptaties volgen doorheen de 16e eeuw. Zoals bekend is dit een belangrijke periode voor de muziekgeschiedenis. Het is de eeuw van de grote polyfonisten, waarin Vlaamse componisten (i Fiamminghi) een rol van wereldbelang opeisen. Ook de gregoriaanse (kerk)zangen werden in deze periode ingrijpend gewijzigd onder invloed van het Concilie van Trente.

Daar het handschrift precies gedateerd is naar tijd en plaats, heeft het tevens een belangrijke ijkfunctie. Het leert ons veel over het artistieke milieu in Brabant (kopieerarbeid en illuminaties) en over de muzikale tradities in het premonstratenzermilieu. Handschriften zonder context kunnen aan dit document afgetoetst worden. Het spreekt voor zich dat, wat de miniaturen betreft, dit ook relevant kan zijn voor wereldlijke handschriften. Vele miniaturisten werkten immers zowel aan religieuze als aan wereldlijke handschriften mee. Voor Vlaamse onderzoekers die de bloei van de miniatuurkunst in Brabant willen bestuderen is dit Antifonarium dus een uitermate belangrijke bron.

Een pro-actief topstukkenbeleid

Met deze aankoop geeft minister Anciaux opnieuw een concrete invulling aan het door hem voorjaar 2007 aangekondigde pro-actieve topstukkenbeleid. Vorig jaar verwierf minister Anciaux binnen dit kader reeds het schilderij ‘Pierrot et Squelette en jaune’ van James Ensor en de collectie Ghysels, een collectie mechanische orgels uit de eerste helft van de 20ste eeuw.

Minister Anciaux werd eind november op dit dossier geattendeerd. Het handschrift was toen al enkele maanden geleden door de familie de Merode aan de Koninklijke Bibliotheek aangeboden. Wakkere academici van verschillende Vlaamse universiteiten en erfgoedbibliotheken attendeerden de Vlaamse overheid op de op til zijnde verkoop. De familie van haar kant hechtte er belang aan om het handschrift zo mogelijk in ons land te houden.

Toen uit onderzoek bleek dat het inderdaad om een zeer betekenisvol handschrift ging dat tegen een meer dan correcte prijs werd aangeboden, besloot de minister om het handschrift aan te kopen. De Vlaamse Gemeenschap kocht het handschrift voor de ronde prijs van 400.000 euro. Volgens experts kon het Antifonarium op buitenlandse veilingen zeker voor een meerprijs van 50 procent van de hand gaan.

Bij de eerste begrotingscontrole in 2008 verhoogde minister Bert Anciaux zijn aankoopbudget voor topstukken alvast met 2 miljoen euro. Na de aankoop van het Antifonarium heeft de minister een onmiddellijk inzetbaar aankoopbudget van ruim 3,5 miljoen euro in kas.

In bruikleen aan de Vlaamse Erfgoedbibliotheek, gedigitaliseerd door de Universiteitsbibliotheek Gent

Het handschrift zal in bruikleen worden gegeven aan de Vlaamse Erfgoedbibliotheek. De Vlaamse Erfgoedbibliotheek is als vzw in oprichting een samenwerkingsverband van de belangrijkste bewaarbibliotheken in Vlaanderen: de Universiteitsbibliotheken van Gent, Leuven en Antwerpen, de stadsbibliotheken van Antwerpen en Brugge en de provinciale bibliotheek in Hasselt. De Vlaamse Erfgoedbibliotheek werd opgericht op vraag van Vlaams minister Bert Anciaux die hiermee het rijke Vlaamse veld van bewaarbibliotheken een internationaal gerenommeerd kenniscentrum wil geven. Kerntaken van de Vlaamse Erfgoedbibliotheek zijn onder meer het afstemmen van het collectiebeleid, het opbouwen van expertise over conservering, het opstellen van een schade-inventaris en een calamiteitenplan, het bibliografisch ontsluiten van cultureel-erfgoedcollecties en het digitaliseren van deze collecties.
Het handschrift werd op amper één week tijd door de erfgoedbibliotheek van de Universiteit Gent gedigitaliseerd en op een voor Vlaanderen unieke wijze via het internet voor het brede publiek ter beschikking gesteld. De universiteit wijdde een website aan dit nieuwe topstuk: www.antifonarium-tsgrooten.be. Het Antifonarium zal in de komende jaren in de Gentse Boekentoren kunnen onderzocht en bestudeerd worden. Daarna verhuist het mogelijks naar andere partners binnen de Vlaamse Erfgoedbibliotheek.

Andere recente aankopen van topstukken

tekening “Christus aan het volk getoond” uit de reeks ‘les Aureoles’ van James Ensor (2004) – 350.000 euro – nu in het MSK,Gent
Prova-car” van Panamarenko (2005) – 364.000 euro - nu in het MUHKA, Antwerpen
“Pense-Bête”van Marcel Broodthaers (2006) – 400.000 euro – nu in het SMAK, Gent
glazeniersarchief Capronnier (2006) – 75.000 euro – nu in het Kadoc, Leuven
schilderij “Pierrot et Squelette en jaune van de hand van James Ensor (2007) – 1.500.000 euro – nu in het MSK, Gent
collectie mechanische orgels Ghysels (2007)
Antifonarium Tsgrooten 400.000 euro (2008)a

Meer info:

Tinke Sonck, woordvoerder minister Anciaux: 0473/96.73.51