De diaspora van het boekenbezit van Tongerlo

Reeds tijdens het militaire treffen tussen de Oostenrijkse en de Franse troepen, en zeker na de Slag te Fleury (1794), probeerden vele abdijen en kloosters hun kostbaarste bezittingen in veiligheid te brengen. Dit gebeurde ook te Tongerlo, waar vele kostbaarheden verstopt werden bij vrienden en in de pastorijen die de buitenheren van Tongerlo bedienden.

Na de opheffing van de abdij van Tongerlo (einde 1796) werden de achtergebleven roerende goederen geconfisceerd. In 1797 werd een groot deel van de bibliotheek (12.000 volumes) naar Antwerpen gebracht, waar deze terecht kwam in de collectie van de École Centrale, en later deels bij de Stadsbibliotheek.

Vanaf 1825 werden de verstopte boeken beetje bij beetje verkocht, omdat de overblijvende kanunniken de hoop hadden opgegeven de abdij te kunnen heroprichten. Een belangrijke veiling ging door op 29 augustus 1825 in Antwerpen, in de zaal van de Sodaliteit, de huidige Nottebohmzaal van de Stadsbibliotheek. Een tweede groep boeken werd in 1827 in het kasteel van de familie de Merode in Westerlo verzameld en door de Staat (op dat moment het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden) aangekocht voor 8000 gulden. De gedrukte boeken werden overgebracht naar de Koninklijke Bibliotheek (Den Haag). De handschriften kwamen terecht in Brussel, waar ze later in de collectie van de Koninklijke Bibliotheek (Brussel) werden opgenomen.

De Stadsbibliotheek van Antwerpen bewaart een belangrijk manuscript van de Brabantsche Yeesten van Jan van Boendaele dat eveneens uit de bibliotheek van Tongerlo afkomstig is, en twee theologische handschriften. In de Gentse Universiteitsbibliotheek wordt een veertiende-eeuws handschrift uit Tongerlo van Willelmus Peraldus met een traktaat over deugden en ondeugden bewaard.

Het hier vermelde antifonarium werd uit dankbaarheid geschonken aan de familie de Merode, die eeuwenlang de beschermheer en begunstiger van de abdij was geweest.

Korte bibliografie:

G. Souvereyns, Abdijbibliotheken in de provincie Antwerpen: onderzoeksperspectieven, in: P. Delsaerdt & E. Kayaert (ed.), Abdijbibliotheken. Heden, verleden, toekomst, Antwerpen, 2005, pp. 63-75.

J. Corthouts, Inventaris van de handschriften in het abdijarchief te Tongerlo, Tongerlo, 1987 (Bibliotheca analectorum praemonstratensium 17).

A. Sanderus, Bibliotheca Belgica manuscripta, vol. II, Brussel, 1644.