HET DIGITAAL ATELIER VAN DE UNIVERSITEITSBIBLIOTHEEK

De opdracht van de Universiteitsbibliotheek Gent

Eind 2000 gaf het universiteitsbestuur de opdracht om de bibliotheekwerking van de UGent te reorganiseren. Er was nood aan een betere structuur en dienstverlening. In het Björnshauge rapport kreeg de Universiteitsbibliotheek of Boekentoren vier taken:

de organisatie van de digitale bibliotheek
de verantwoordelijkheid over de erfgoedbibliotheek
het aansturen van het bibliotheeknetwerk van de universiteit
een studielandschap bieden in het schitterende Van de Veldegebouw

De organisatiestructuur toonde drie luiken in de Boekentoren: bibliotheekmanagement, digitale bibliotheek en bewaarbibliotheek. Vrij snel werd echter duidelijk dat de laatste twee aparte entiteiten bleven, alsof er een motor tussenin ontbrak. Die motor werd eerder toevallig gevonden door het thema architectuur centraal te stellen en door kleine projecten op te zetten die allemaal rond dat ene thema draaiden: een studiedag, de restauratie van een architectuurcollectie, de aankoop van een verzameling. Het was ook meteen een kans om met heel interessant en mooi materiaal te kunnen werken. ..

Vrij snel bleek dat de inbreng van de onderzoekers en studenten van de Vakgroep Architectuur & Stedenbouw onverwachte schatten bovenhaalde zoals een bijna volledige collectie Piranesi. De samenwerking tussen informatiespecialisten die databanken maken en dienstverlening geven aangevuld met de kennis en het enthousiasme van een vakgroep is goud waard.

Architectuurfocus

Het begon met een projectaanvraag

In 2004 dienden de vakgroep Architectuur & Stedenbouw en de Universiteitsbibliotheek samen een projectaanvraag in het kader van de Impulsfinanciering zware apparatuur. Een privé-collectie architectuurboeken beschouwden we als laboratorium aangevuld met de nodige toestellen om een scanatelier uit te bouwen. De toenmalige rector André De Leenheer stond achter de visie en kon ook de onderzoeksraad overtuigen. Maar …we hadden totaal over het hoofd gezien dat digitaliseren en het opbouwen van een beelddatabank een echt métier is, dat we (toen) niet meteen onder de knie hadden. We startten met een kleine scanner en een enthousiaste jobstudent maar moesten de eerste scans toch wel een paar keer overdoen.

Recollecting landscapes

Het onderzoeksproject Recollecting Landscapes (Pieter Uyttenhove), 2006, speelde in op de transformatie van het Vlaamse landschap tussen 1904 en 2003. Drie sets van foto’s (Massart 1904, Charlier 1980, Kempenaers 2003) vormden het onderwerp van het onderzoek dat resulteerde in een boek, een tentoonstelling in het S.M.A.K. en een website. En het leerde het team van de Universiteitsbibliotheek … digitaliseren. De kwaliteitseisen waren zeer hoog en de tweede recollecting fotograaf in rij Georges Charlier (Salto) bleek de ontbrekende schakel te zijn in de opbouw van een digitaal atelier. Door zijn advies en begeleiding werd een professioneel atelier uitgebouwd en werd ook meteen een kwaliteitscontrole ingevoerd.

Waarom een beelddatabank?

Waarom wil een universiteitsbibliotheek nu in godsnaam een beelddatabank aanleggen? De bibliotheek is een afdeling van de Directie Onderzoeksaangelegenheden en de dienstverlening is dan ook in de eerste plaats gericht op onderzoek, maar evengoed ook op onderwijs, want onderzoekers zijn ten slotte ook lesgevers. Waar een universiteit vroeger boeken en tijdschriften in papier kocht en die ook echt “bezat”, wordt nu veeleer betaald voor toegang tot de elektronische tijdschriften en databanken die eigendom blijven van de uitgever. De rol van de bibliotheek is hier duidelijk kleiner geworden. Elektronische collecties worden bovendien in pakketten aangeboden en zien er zowat overal in de wereld hetzelfde uit.

Dus zijn het de erfgoedcollecties die het absolute verschil maken. Het goed bewaren van erfgoed is een belangrijke opdracht maar de inhoud ervan delen door het digitaal ter beschikking te stellen is al even belangrijk.

Door geselecteerde collecties op die manier 24/24 en 7/7 voor iedereen toegankelijk te maken, kregen heel wat documenten voor het eerst het daglicht te zien …
We willen bovendien meer dan dat. De topografische beelddatabank (want jawel, de focus op architectuur kreeg ook hier de voorrang) wordt binnenkort aangevuld met architectuurplannen van Louis Minard en Louis en uiteraard ook van Henry van de Velde. Als de structuur echt goed op poten staat, wordt ze uitgebreid met beeldmateriaal van andere disciplines en dat kan gaan van diergeneeskunde tot kunst tot tandheelkunde. Het uiteindelijke doel is te komen tot een beelddatabank van onderzoekers die kan gebruikt worden voor het illustreren van lessen en voordrachten. Maar dat is nog even toekomst.

40.000 foto’s en een eigen atelier

Na Recollecting Landscapes werd een fotocollectie van 40.000 foto’s van huizen en gemeenten gescand, en online in een beelddatabank geplaatst. Historische gebouwen maar ook pleinen en straten en simpele huizen zijn doorzoekbaar op gemeentenamen en postcodes, dit telkens volgens hetzelfde principe: je mag ervan genieten, ze gebruiken voor onderzoek of onderwijs, maar ze absoluut niet commercialiseren.

Google Book Search

Begin 2007 bracht Wim de Waele (IBBT) de bibliotheek in contact met Google Book Search.
Op nog geen halve dag tijd viel het Google team voor de open access mind van de Universiteit Gent, voor de nog lang niet helemaal ontdekte erfgoedschat, voor het enthousiaste bibliotheekteam en uiteraard voor de mooie… Boekentoren.
300.000 copyrightvrije boeken van de UGent worden in de komende jaren door Google gedigitaliseerd en vrij op het internet geplaatst, doorzoekbaar op elk woord. De bibliotheek kiest zelf welke boeken Google scant. Maar : kwetsbare, dure, te grote, te kleine, uit elkaar vallende exemplaren zijn uitgesloten … en die worden … uiteraard gescand in het eigen digitaal atelier.

Het Antifonarium Tsgrooten was dan ook een perfecte testcase voor het digitale team, copyrightvrij, delicaat en absoluut de moeite waard!